درختچه ژاپنی یا بونسای ترکیبی از باغبانی و هنر است که بوسیله آن یک گیاه با تغییر شکل تحمیلی به یک مجسمه زنده تبدیل میشود. هنرمند با استفاده از عناصر زیبایی توهمی از طبیعت را در قالب یک فرم مینیاتوری ایجاد میکند.
بونسای یک آرایش غیرطبیعی نیست بلکه در قالب یک تغییر شکل ساده، طبیعت اصلی را ذهن آدمی تداعی میکند. این درختچه ژاپنی (بونسای) در اصل یک کلمه ژاپنی به معنای کاشت گیاهان در گلدان‌های کم عمق است.
به این ترتیب گیاه در گلدان‌های کم عمق با خاک کم و در شرایط محدود از نظر رشد قرار میگیرد و با آرایشی زیبا و آموزش مناسب به درختی کهنسال اما کوچک تبدیل میشود. برای رسیدن به این هدف تمام قسمت‌های گیاه اعم از ریشه، تنه، شاخه‌ها، میوه‌ها و گل‌ها اهمیت دارد.
در کشورهای آسیایی از جمله چین و ژاپن پرورش درختان مینیاتوری از دیر زمان رواج بسیاری داشته و علاوه بر زیبایی، سمبلی از شکوه وقدمت محسوب میگردد به طوری که بیشتر درختان مینیاتوری یا همان بن سای در خانواده‌های ثروتمندان و اشراف نگهداری شده و قدمت بضی از این درختان مینیاتوری به بیش از ۵۰۰سال نیز میرسد که از آن به عنوان میراث خانوادگی یاد میشود واز آنها به بهترین شکل نگهداری میکنند.
امروزه از مینی بونسای و بونسای در تمام دنیا استفاده میشود که امروزه به درختان زیر ۲۰سانتیمتر قد درختان مینیاتوری یا مینی بنسای گفته میشود.
هنر بنسای در ایران قدمت زیادی نداشته و با وجود استادانی که بیش از ۳۰ سال در این زمینه فعالیت دارند این هنر شرقی در کشور ما نوپا و تازه کار میباشد.
تاریخچه درختچه ژاپنی یا بنسای
بوسنای-با-گلدان-سفالی-گرد
بونسای، درختچه ژاپنی یا درخت ریزه‌های ژاپنی، هنر پرورش درختان و گیاهانی است که در اندازه کوچک ایجاد میشوند. این واژه دارای دو قسمت «بن» و «سای» به معنای «یک گیاه درون ظرف» است.
بونسای، درخت یا گیاهی است در گلدان و به صورتی پیرایش میشود که پاکوتاه شده و در سنین ۱۰۰ تا ۲۰۰ سالگی در حدود ۳۰ تا ۶۰ سانتیمتر بلندی داشته باشد. واژه بن به معنی بشقاب، سینی یا گلدان و سای به معنی کشت و کار است و ترکیب بونسای را میتوان، کاشته شده در سینی معنا کرد؛ اما هر گیاهی که در گلدان یا سینی کاشته شده باشد را نیز نمیتوان بنسای نامید.
از آنجا که پیراستن گیاه به صورت بونسای، شبیه سازی شکل درخت در اندازه کوچکتر است، فرهنگستان زبان فارسی برای واژه بنسای برابر فارسی دارسان (همانند دار و درخت) را برگزیده است.
چینی‌ها اولین کسانی بودند که استفاده از زیبایی درختچه‌های طبیعی را در خانه‌ها و باغچه‌های خود رواج دادند و این کار را با انتقال درختچه‌های کوچک به داخل گلدانها و ظروف زیبا و دکوراتیو انجام میدادند. البته همزمان، ژاپنی‌ها نیز کاشت درختچه‌های زینتی بنسای را با ظرافت کامل اجرا میکردند.
نوشته‌ها نشان میدهد که پیدایش درختچه ژاپنی به اوایل قرن چهاردهم باز میگردد. البته تا حدودی ممکن است که فرهنگ تمرین کاشت درختچه ژاپنی حدود هزار سال قبل در چین ساماندهی و بنیان گذاری شده باشد.
به تدریج ایده آل‌ها و فلسفه بنسای در طی سالها دستخوش تغییراتی شد. برای ژاپنی‌ها بنسای بیانگر آمیزش و ترکیب عقاید کهن و قدرتمند با فلسفه‌های شرقی در مورد هماهنگی و هارمونی موجود بین انسان، روح و طبیعت است.
در ابتدا تنها خانواده‌های برتر و دارای مرتبه بالای اجتماعی در ژاپن از بنسای در مراسم و مناسبت‌های خاص استفاده میکردند و این درختچه‌ها را روی تاقچه‌هایی که به شکل‌های شکیل و ویژه طراحی شده بود قرار میدادند. این گیاه پیچیده به طور دائم بیرون از خانه قرار نمیگیرد. با مرور زمان انواع بنسای با سبکهای مختلف که هر کدام به مقدار زیادی نسبت به نوع دیگر دارای تنوع بودند به وجود آمدند.
هنر کاشت و پرورش درختچه ژاپنی ادامه یافت؛ تا اینکه در قرن ۱۷ و ۱۸ ژاپنی‌ها در این هنر به اوج موفقیت رسیدند. در این زمان بنسای کماکان جایگاه و ارزش خود را به عنوان درکی عمیق از طبیعت حفظ کرد؛ اما عمق ظروف کاشت بنسای کمی از حالت قدیمی کمتر شد.
درختچه-ژاپنی-یا-درختچه-بونسای
بونسای (درختچه ژاپنی) تقریباً نوعی هویت و شناسنامه برای هنر ژاپنی است و مردم هنوز هم با استفاده از آنها در مجالس و مناسبت‌های مهم بر اهمیت این درختچه‌ها تاکید میکنند.
برخی افراد در ژاپن نیز با جمع کردن مجموعه‌ای از انواع مختلف بنسای به ترویج هنری که نماینده فرهنگ و سنت آنهاست می‌پردازند. هنرمندان ماهر در کاشت و پرورش بنسای به تدریج با اشاره به فرهنگ‌های مختلف دیگر در هنر بنسای و اضافه کردن عناصر دیگر از قبیل صخره‌ها پرداختند.
سهم ژاپنی‌ها در گسترش آن در غرب و ساختارهای زیبایی شناختی است و در این میان تعمیم هنر بونسای و حذف برخی هنرمندان خاص از عرصه هنر یکی از تلاش‌های چینی هاست.
ضرب المثل‌های فراوان، داستان‌های اسطوره‌ای و شکل دادن گیاهان به اشکال مختلف و عجیب و غریب پرنده و حیوان و اژد‌ها از خصوصیات این گیاه چینی-ژاپنی است و تولید و شکل دهی ریشه‌ها و تنه‌ها با اشکال حیوانات هنوز در چین حالت مسابقه‌ای دارد.
این گیاه چینی برگرفته از قدرت خیال و داستان‌های اسطوره‌ای اژد‌های آتشین و مار‌های هیکل‌مند و مارپیچ است. اما عقیده ژاپنی‌ها درباره درختچه ژاپنی این است که کل طبیعت را باید دوست داشت نه جزئی از آن و این‌ایده در یک درخت به تمام معنی در یک بشقاب خلاصه میگردد.
واژه بونسای به سرعت توسط توریست‌هایی که به ژاپن سفر میکردند در سرتاسر جهان منتقل شد و از آن به عنوان درختچه کوچکی که گویی تقلیدی ظریف و کوچک از درختان بلند و بزرگ موجود در طبیعت در گلدان‌های کوچک است یاد شد.
سپس بنسای با حضور در نمایشگاه‌هایی در لندن و پاریس بیشتر و بهتر به افراد معرفی شد و به خصوص حضور درختچه ژاپنی در نمایشگاه بزرگ جهانی در پاریس در سال ۱۹۰۰ چشم جهانیان را به هنر بنسای گشود.
در پی آن، روش‌های کاشت و پرورش و نگهداری از این درختچه‌های زینتی به علاقه‌مندان با هر ملیت و فرهنگی آموزش داده شد و تنوع در کاشت انواع بنسای به تدریج بیشتر شد. امروزه بنسای در چین و ژاپن بیانگر فرهنگ و سنت آنها است و دیگر بر خلاف گذشته دور، نگهداری و استفاده از زیبایی‌های این گیاه تنها مختص طبقه بالای جامعه نیست بلکه تمام افراد می‌توانند از این گیاه اصیل و هنری در خانه خود نگهداری کنند.
از گونه‌های درختچه ژاپنی میتوان به جنسینگ، فیکوس که به آن مدل ۵ یا بونسای بنجامینی، فیکوس تایوانی هم گفته میشود. نارون، پودوکارپوس، لاگستروم میتوان اشاره کرد.
چینی‌ها و بودایی‌ها احترام خاصی برای این گیاه قائل هستند و خانه بطوری که در مکتب بودا و فنگ شویی نگهداری آن در مفاهیم خاصی دارد. بونسای (درختچه ژاپنی) با روح صاحب خود ارتباط برقرار میکند بطوری که مواردی از ناراحتی زیاد و افسردگی در صاحبان ان بعد از دست دادن آن مشاهده شده است.
???